Bekende Smålanders

Ja, er is veel gezegd en geschreven over en door Smålanders in dit grote landschap, het grootste van alle landschappen ten zuiden van Jämtland en een van de meest waterrijke delen van Zweden. Smålanders staan bekend om hun vasthoudendheid, vindingrijkheid en slimheid, en dat moet wel zo zijn voor wie ervoor kiest zich te vestigen in het grensgebied tussen bos en steen, in de “kleine landen” in Småland, tussen de vruchtbare vlaktes in Östergötland en Västergötland in het noorden en Skåne in het zuiden. En hoe we hebben moeten puzzelen en bedenken om voor onszelf te kunnen zorgen! Denk maar eens aan Gideon Sundbäck uit Vaggeryd, die de rits uitvond in de Verenigde Staten! Zoals hij zei in zijn reclame: “Opent zich als een glimlach, sluit zich als een streep getrokken in water”. Wereldwijd een succes! Natuurlijk waren deze kennis en creativiteit afkomstig uit een slimme oude traditie in het noordwesten van Småland, met zijn metaaldraadbewerkingen. Hier werden haarspelden, kettingen, breinaalden, veiligheidsspelden, muizenvallen en nog veel meer geproduceerd.

Amalia Eriksson heeft veel glimlachen gecreëerd. In 1859 kreeg ze officiële toestemming van het stadsbestuur van Gränna om: hier in de stad met haar eigen handen brood te bakken en zogenaamde polkagrisar te maken als middel van bestaan. Zoete lekkere suikerstokken met muntsmaak – vernoemd naar de nieuwe dans Polka. Hoe het varken in het verhaal terechtkwam, vertelt de geschiedenis niet. Het erfgoed van Amalia leeft nog steeds in Gränna, waar de polkagrisfabrieken naast elkaar liggen.

De botanicus Carl von Linné uit de 18e eeuw dacht lang na over hoe hij alle planten ter wereld kon classificeren om de natuur begrijpelijker te maken. Met het boekwerk Systema Natura legde Linné een groot deel van de basis voor zijn internationale bekendheid en voor het systeem met twee Latijnse namen voor de classificatie van planten en dieren dat nog steeds wordt gebruikt. “God schiep en Linné rangschikte”, zoals hij bescheiden zei. Zijn geboortehuis is nog steeds te vinden in Linnés Råshult ten noorden van Älmhult. Hier kan men het natuurgebied ervaren zoals het eruitzag in de 18e eeuw en genieten van de geurige kruidentuinen en de tuincafé. Ook het wereldwijde bedrijf IKEA werd zeer bescheiden opgericht in de jaren 40 door de jonge Ingvar Kamprad, die rondfietste in de dorpen rondom de parochie Agunnaryd en pennen en schoenveters verkocht, en vervolgens begon met postorderpakketten die hij uitgaf vanaf zijn melktafel in Elmtaryd. Met energie en vastberadenheid, typisch voor Småland, heeft hij samen met zijn medewerkers van IKEA een van ’s werelds meest bekende merken gemaakt. En IKEA betekent natuurlijk zonder bescheidenheid: “Ingvar Kamprad, Elmtaryd Agunnaryd”. In Älmhult is het oudste warenhuis ter wereld uit 1958 vervangen door een nieuw gebouw aan weg 23 aan de rand van Älmhult, met het grootste assortiment ter wereld. Tegenwoordig kan men ook het IKEA-museum bezoeken dat het hele verhaal van IKEA vertelt.

Stel je voor dat je inspiratie krijgt en wereldberoemd wordt nadat je bang bent geweest tijdens een onweer aan de oostkust van Småland! Dat overkwam de psalmenschrijver Karl Boberg in Mönsterås. Nadat hij was gekalmeerd, schreef hij “Oh grote God” met grote inspiratie. En de regel “… dan barst de ziel uit in lofzang” heeft talloze beroemde artiesten over de hele wereld geïnspireerd. Niet in de laatste plaats Elvis Presley, die het nummer tijdens concerten en op plaat ten gehore bracht. “Stel je voor dat zo’n groots nummer uit zo’n klein land als Zweden kan komen”, zei Elvis. Een Afrikaans land heeft het zelfs als hun nationale volkslied! In Mönsterås oudste houten huis – Modéerska Huset – is een tentoonstelling over Karl Boberg te vinden.

Meer bescheiden, maar met enorme inspiratie en vaardigheid, tekende en beschreef kunstenares Jenny Nyström onze meest dierbare tradities: prachtige verjaardagskaarten, schattige paaskaarten en niet in de laatste plaats onze Zweedse kerst op ontelbare kerstkaarten en wandkleden. Ze gaf de Zweedse Kerstman echt een gezicht! Ze was een gevestigde kunstenaar, geboren in Kalmar, en stelde zelfs tentoon op de Salon van Parijs in 1884. Maar het is als de “schepper” van de Zweedse kerst dat ze de harten van de Zweden heeft veroverd. “Het is echt een Jenny Nyström-kerst”, zeggen we als de sneeuw glinstert, de sterren fonkelen, er licht brandt in alle ramen, de rijstpap voor de Kerstman op de trappen staat en de Kerstman en de kat achter de hut verschijnen… Het Kalmar County Museum heeft een grote tentoonstelling die haar veelzijdige kunstenaarsleven beschrijft.

Vilhelm Moberg heeft in zijn vier bekende romans, vertaald in 42 talen, het verhaal verteld van Karl-Oskar en Kristina en de 20 boeren uit Ljuder in Småland en hun emigratie naar de Verenigde Staten in de jaren 1860. Maar dit is ook een groots epos over de lotgevallen van emigranten van over de hele wereld, zowel toen als nu. Hij werd uitgeroepen tot de meest populaire Zweedse auteur van de eeuw door het Zweedse volk in het jaar 2000. In de regio tussen Växjö en Kalmar, het land van de emigranten, herken je de plaatsnamen uit de boeken en filmversies. De wandelroute “Utvandrarleden”, 110 km lang, loopt door dit gebied en in Växjö is er het Utvandrarnas Hus (Huis van de Emigranten) met een tentoonstelling. Albert Engström, geboren in Eksjö, was een van de toonaangevende culturele figuren aan het begin van de 20e eeuw in Zweden. Hij doceerde tekenen en grafische kunst aan de Kunstacademie en werd ook gekozen als schrijver in de Svenska Akademien (Zweedse Academie). Een unieke combinatie in de Zweedse cultuur! En hij bekeek de mensen uit Småland door de bril van humor. Op zijn onnavolgbare manier tekende hij magere, slimme boeren uit Småland, vissers en mensen uit de achtertuin, evenals dikke en zelfingenomen ambtenaren; politieagenten, stationschefs en belastingambtenaren. In het museum van Eksjö is er een tentoonstelling van zijn kunstwerken.

Maar tot slot willen we onze eigen icoon van Småland eren, Astrid Lindgren – de schepper van Pippi, Emil, Ronja en Madicken – die verhalen heeft verteld over Småland in vroegere tijden als geen ander. Vooral de verhalen over Emil van Katthult in de parochie Lönneberga in Småland vangen precies de sfeer van oud-Småland. Er valt veel te zeggen over onze geliefde Astrid – de beste manier om haar te ervaren, naast haar boeken, is in Astrid Lindgrens Värld (Wereld), haar geboortehuis Näs in Vimmerby en Filmbyn Småland in Mariannelund. Het was een avond zo heerlijk als die bijna alleen in Småland kan zijn. Alle meidoornstruiken bij Katthult waren in bloei, de merels zongen, de muggen zoemden en de baarzen beten gretig. Daar zaten Emil en Alfred, en zagen hun dobbers drijven op het gladde water. Ze spraken niet veel maar ze hadden het best naar hun zin. Tot de zon begon te zakken zaten ze daar, en toen gingen ze naar huis, Alfred met de baarzen in een emmer, Emil spelend op een wilgenfluit die Alfred voor hem had gesneden. Door het weiland liepen ze, over een kronkelend pad onder lichtgroene berken. Emil blies in zijn fluit zodat de merels verbaasd waren, maar plotseling stopte hij en haalde de fluit uit zijn mond. ” Weet je wat ik morgen ga doen?” zei hij. “Nee,” zei Alfred. “Is het iets ondeugends?” Emil stopte de fluit weer in zijn mond en begon te spelen. Hij blies een tijdje terwijl hij diep nadacht. “Dat weet ik niet,” zei hij uiteindelijk. “Ik weet dat nooit van tevoren.” Astrid Lindgren: “Nieuwe streken van Michiel van de Hazelhoeve”